Τα τελευταία 10-15 χρόνια καταγράφεται εκρηκτική αύξηση στην εμπορία και στη χρήση διαφόρων συνθετικών παραισθησιογόνων ουσιών, τα οποία δεν είναι εύκολο να τα ανιχνεύσεις, ενώ σε σχέση με το παρελθόν το κόστος είναι για έναν έφηβο πιο προσβάσιμο
Η τραγική ιστορία της 16χρονης Μαρκέλλας, που δεν κατάφερε να κρατηθεί στη ζωή μετά τη χρήση ενός φονικού κοκτέιλ ουσιών, αποτελεί, κατά τους ειδικούς, ένα «καμπανάκι» για τα σκοτεινά μονοπάτια των ναρκωτικών και αποδεικνύει ότι ολοένα και περισσότεροι νέοι πέφτουν σε αυτή την παγίδα θανάτου.
Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας για τα περιστατικά εγκληματικότητας που αφορούν τον νόμο περί εξαρτησιογόνων ουσιών από ανηλίκους προκαλούν το κοινό αίσθημα, καθώς το 2022 συνελήφθησαν σε όλη την Ελλάδα συνολικά 529 παιδιά, εκ των οποίων τα δύο ήταν ηλικίας από 7 έως 12 ετών.
Σύμφωνα, μάλιστα, με αστυνομικές πηγές, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ότι ο ηλικιακός μέσος όρος έναρξης χρήσης ναρκωτικών στην Ελλάδα έχει κατέβει στα 13-14 έτη, ανεξαρτήτως οικονομικής επιφάνειας και κοινωνικής προέλευσης, ενώ την τελευταία δεκαετία έχουν χάσει τη ζωή τους από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών έξι ανήλικοι.
Εν τω μεταξύ, η παραπάνω αυξητική τάση καταγράφεται και στα στοιχεία του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), σύμφωνα με τα οποία στην εισαγωγική φάση θεραπείας και στα Συμβουλευτικά Κέντρα προσήλθαν την περασμένη χρονιά 352 έφηβοι, όταν το 2020 και το 2021 είχαν ζητήσει επιστημονική συνδρομή 292 και 296 έφηβοι αντίστοιχα.
Στην κύρια φάση θεραπείας, δηλαδή στις Μονάδες Απεξάρτησης, εισήλθαν 144 έφηβοι το 2022, σε σύγκριση με 132 το 2020 και 127 το 2021.
Τέλος, τη φάση μεταθεραπευτικής φροντίδας, στα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης, παρακολούθησαν επτά έφηβοι το 2022, ένας παραπάνω σε σχέση με το 2021 και το 2020.
Οπως επισημαίνει το ΚΕΘΕΑ, γίνεται στόχευση σε εφήβους που κάνουν χρήση ουσιών, με ειδικά προγράμματα, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της ηλικίας τους, και οι υπηρεσίες που παρέχονται παρεμβαίνουν τόσο στα αρχικά στάδια του πειραματισμού τους με τις ουσίες όσο και στη φάση όπου η χρήση γίνεται πιο συστηματικά ή έχει εξελιχθεί πια σε εξάρτηση.
Μιλώντας στα «ΝΕΑ» ο Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, επισημαίνει πως είναι γνωστό εδώ και χρόνια το γεγονός ότι κατεβαίνει η ηλικία της ουσιοεξάρτησης.
Επίσης, συμπληρώνει, «το προφίλ της εξάρτησης σε νεότερα άτομα – στους εφήβους – έχει αλλάξει σε σύγκριση με 40 χρόνια πριν.
Παλιά ήταν διαφορετικό το προφίλ των ατόμων που έμπλεκαν με τα οπιοειδή, όπως η ηρωίνη, ή αυτών που έκαναν χρήση κοκαΐνης. Τώρα πια υπάρχει ένα προφίλ πολυεξάρτησης, που τα παιδιά από πιο μικρές ηλικίες δοκιμάζουν διαφόρων ειδών ουσίες και αυτό ενέχει ακόμα περισσότερους κινδύνους».
Σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει να τονιστεί και η αυξημένη διαθεσιμότητα των ουσιών. «Πλέον είναι παντού και το κόστος για έναν έφηβο είναι πιο προσβάσιμο», αναφέρει χαρακτηριστικά και συμπληρώνει: «Στα δικά μου χρόνια, προ 30 ετών, για να κάνει ένας άνθρωπος χρήση κοκαΐνης έπρεπε να ήταν πολύ πλούσιος, τώρα είναι πιο προσιτή.
Το ίδιο ισχύει και για τις λοιπές ουσίες, ενώ τα τελευταία 10-15 χρόνια καταγράφεται εκρηκτική αύξηση στην εμπορία και στη χρήση διαφόρων συνθετικών παραισθησιογόνων ουσιών, τα οποία δεν είναι εύκολο να τα ανιχνεύσεις».
Από την πλευρά του, ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος, κοινωνιολόγος – εγκληματολόγος και επικεφαλής του Τομέα Ερευνας του ΚΕΘΕΑ, τονίζει πως το ζήτημα είναι ότι οι έφηβοι, πειραματιζόμενοι, χρησιμοποιούν διάφορες ουσίες, ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται.
«Δεν γνωρίζουν τι χρησιμοποιούν και ακριβώς επειδή δεν χρησιμοποιούν μία ουσία, αλλά πειραματίζονται με διάφορες, είναι δυνατόν να διαμορφωθούν συνέργειες, οι οποίες δυστυχώς μπορεί να έχουν μοιραία εξέλιξη, όπως συνέβη με τη 16χρονη».
«Η εφηβική συμπεριφορά πάντα έχει τη ριψοκίνδυνη πλευρά της σε πολλές δραστηριότητες και μία από αυτές αφορά τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών», σημειώνει ο επικεφαλής του Τομέα Ερευνας του ΚΕΘΕΑ και προσθέτει πως δεν μπορούμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα στο ερώτημα αν έχει αλλάξει η τάση ως προς τις ουσίες οι οποίες καταναλώνονται, καθώς – όπως εξηγεί – «ξέρουμε ότι υπάρχει διαθεσιμότητα πολλών διαφορετικών ουσιών οι οποίες παρασκευάζονται και διακινούνται με μεγάλη ευκολία».
Παράλληλα, σχολιάζοντας τα στοιχεία που δείχνουν αύξηση στις επισκέψεις εφήβων στις μονάδες του ΚΕΘΕΑ, υπογραμμίζει ότι αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι έχουν αυξηθεί οι μονάδες σε όλη την Ελλάδα. «Εχουμε περισσότερες πύλες εισόδου και όταν αυξάνεις τις υπηρεσίες, αυξάνεις και τις πιθανότητες πρόσβασης, τις πιθανότητες να συναντήσεις ανθρώπους οι οποίοι θα έχουν περισσότερη ανάγκη».
Οπως φαίνεται και από τα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ για τους ανήλικους χρήστες, για σχεδόν το 90% η πρώτη παράνομη ουσία που δοκιμάζουν είναι η κάνναβη. Εν συνεχεία, περίπου στην ηλικία των 20 ετών, περνούν στη χρήση της κύριας ουσίας, αυτής, δηλαδή, για την οποία μία δεκαετία αργότερα απευθύνονται στο ΚΕΘΕΑ για θεραπεία.
Ως κύρια ουσία αναφέρεται η κάνναβη και τα συνθετικά κανναβινοειδή (37,5%). Ακολουθούν η ηρωίνη και τα οπιοειδή (31,5%) με επικρατέστερους τρόπους χρήσης το κάπνισμα (49,7%) και την εισπνοή από τη μύτη (34,5%), ενώ η ενέσιμη χρήση αναφέρθηκε μόνο από το 10,1%.
Η κοκαΐνη σε διάφορες εκδοχές και τα αμφεταμινούχα διεγερτικά είναι κύριες ουσίες χρήσης για το 27%. Ταυτόχρονα, ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι ανάμεσα στο γενικό σύνολο των χρηστών, τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση έχουν ολοκληρώσει τέσσερα στα δέκα άτομα και μόλις το ένα πέμπτο (19,4%) συνεχίζει ή έχει ολοκληρώσει και την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Από την κάνναβη στο σίσα
Ως προς το είδος των ουσιών που καταναλώνουν οι συγκεκριμένες ηλικίες, η κοινωνιολόγος και πρόεδρος των Κέντρων Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Δήμου Αθηναίων «Αθήνα Υγεία» Φωτεινή Λεομπίλλα σημειώνει πως η πλειονότητα κάνει χρήση κάνναβης σε όλες τις μορφές της. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πειραματίζονται και με άλλες ουσίες. Αλλωστε, στον απόηχο της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν, λέει η ειδικός, συνεχίζει να καταγράφεται αύξηση των περιστατικών επιβάρυνσης της ψυχικής υγείας των νέων και ως εκ τούτου των εξαρτήσεων. «
Οι περισσότεροι που έρχονται στο ΚΕΘΕΑ και ζητούν βοήθεια, δηλώνουν προβληματική χρήση χασίς. Αυτή είναι και η σημαντικότερη διαφορά σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, τότε που κυρίαρχη ουσία ήταν η ηρωίνη.
Το σίσα, το οποίο αναφέρθηκε στο τελευταίο περιστατικό με τη 16χρονη Μαρκέλλα, εμείς το γνωρίζουμε εδώ και πάνω από 15 χρόνια. Υπάρχει στις πιάτσες της Αθήνας, απλά τα τελευταία χρόνια – ειδικά από το 2017 και έπειτα – κάνει θραύση. Ολο και περισσότεροι νέοι μπλέκουν με αυτήν την ουσία που είναι απίστευτα καταστροφική για τον ψυχισμό τους και φυσικά για τη σωματική υγεία τους».
Πρόκειται για ένα ναρκωτικό «αυτοσχέδιο» που μπορεί να παρασκευαστεί με καθημερινά υλικά που υπάρχουν σε κάθε σπίτι. «Δεν ξέρει κανείς την ακριβή χημική σύσταση του σίσα, καθώς αυτή αλλάζει από προμηθευτή σε προμηθευτή και κάθε φορά που ένας χρήστης το δοκιμάζει μετατρέπεται και σε πειραματόζωο», λέει η κοινωνιολόγος και δεν παραλείπει να αναφερθεί στην ταυτόχρονη αύξηση των περιστατικών βίας, «τα οποία μάλιστα είναι όλο και πιο έντονα, όλο και πιο βίαια».
«Τέτοιου είδους συμπεριφορές πολλές φορές συνδέονται με την κατανάλωση σκληρών ουσιών όπως το σίσα», προειδοποιεί, προτρέποντας τους γονείς να παρακολουθούν τα σημάδια εκείνα που προδίδουν πως «κάτι έχει αλλάξει στον ψυχισμό των παιδιών τους».
Βλέπουμε και παιδιά των βορείων προαστίων και παιδιά από τις εργατικές συνοικίες να κάνουν χρήση
Αν προσπαθούσαμε να συνθέσουμε την ανθρωπογεωγραφία των ανήλικων χρηστών ουσιών, τι συμπεράσματα θα βγάζαμε; Η απάντηση είναι κανένα. Η πρόεδρος των Κέντρων Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Δήμου Αθηναίων «Αθήνα Υγεία» Φωτεινή Λεομπίλλα, εξηγεί πως μόνο «από το πεδίο δράσης, τους δρόμους, μπορούμε να καταλάβουμε κάποια πράγματα».
Σε ό,τι, λοιπόν, αφορά στο κοινωνικό προφίλ των παιδιών που κάνουν χρήση ουσιών, η ίδια υπογραμμίζει πως διαχρονικά δεν φαίνεται να υπάρχει ταξικότητα: «Βλέπουμε και παιδιά των βορείων προαστίων και παιδιά από τις εργατικές συνοικίες να κάνουν χρήση.
Το να πειραματιστεί και να εθιστεί κάποιος στη συνέχεια είναι πολυπαραγοντικό και θεωρώ ότι περισσότερο ευθύνονται οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια και το περιβάλλον με το οποίο έρχεται σε επαφή ο κάθε άνθρωπος, το κάθε παιδί. Δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο. Επιστημονικά δεν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ».
Οπως επισημαίνει, στο σημείο που παρατηρείται μια διαφοροποίηση είναι το είδος των ουσιών που καταναλώνουν. «Εκεί είναι που μπαίνει στην εξίσωση η ταξικότητα με έμμεσο βέβαια τρόπο – στο οικονομικό σκέλος. Δηλαδή, τα παιδιά που οι οικογένειές τους έχουν μια οικονομική άνεση δεν θα καταφύγουν εύκολα σε κοινές ουσίες, γιατί μπορούν να υποστηρίξουν τις πιο ακριβές. Αντίστοιχα, τα παιδιά που δεν έχουν αυτή την ευκαιρία είναι πιθανότερο να εμπλακούν και να δοκιμάσουν ουσίες που βρίσκονται πολύ πιο εύκολα και φθηνά στους δρόμους. Ωστόσο, μπορούμε να δούμε ένα παιδί από ένα ιδιωτικό σχολείο, που συχνά συνεπάγεται ένα οικονομικό στάτους και μια κοινωνική θέση, να εμπλέκεται με ναρκωτικά και με συμμορίες».
Αρα, σύμφωνα με την ίδια, για να επιχειρήσουμε να συνθέσουμε το προφίλ του εκάστοτε ανήλικου χρήστη πρέπει πρωτίστως να εστιάσουμε στην ποιότητα των σχέσεων με τους γονείς και το σχολικό περιβάλλον. «Εκεί είναι το μυστικό και θέλει πολλή δουλειά. Εμείς προσπαθούμε με τα Κέντρα Πρόληψης να κάνουμε τέτοιες παρεμβάσεις προκειμένου να ενδυναμώσουμε τους εφήβους, να ενδυναμώσουμε τους γονείς στο γονεϊκό τους ρόλο και να χτίσουμε παράγοντες ανθεκτικότητας προκειμένου τα παιδιά να μπορούν λίγο πιο εύκολα να πουν τα «όχι» που απαιτούνται σε τέτοιες περιπτώσεις».
Τα θανατηφόρα κοκτέιλ και η «ηρωίνη των φτωχών»
Το σίσα, την «ηρωίνη των φτωχών», φέρεται να κατανάλωσε – μεταξύ άλλων – η 16χρονη που έχασε τη ζωή της την περασμένη εβδομάδα κατόπιν χρήσης κοκτέιλ ναρκωτικών σε σπίτι στην περιοχή του Βύρωνα. Τι ακριβώς είναι, όμως, το σίσα;
Πρόκειται πλέον για ένα από τα πιο δημοφιλή αλλά και τα πιο προσβάσιμα ναρκωτικά στις ελληνικές πιάτσες. Η δημοφιλία του εκτοξεύτηκε στα χρόνια της κρίσης, αφού μία δόση μπορεί να κοστίζει και λιγότερο από δύο ευρώ. Η ονομασία του προέρχεται από την ιρανική λέξη «shishe», που σημαίνει «γυαλί». Σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι μια μορφή συνθετικής κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης, η οποία παρασκευάζεται από επικίνδυνα υλικά, όπως οινόπνευμα, χλωρίνη, υγρά μπαταρίας αυτοκινήτου, εφεδρίνη, υδροχλωρικό οξύ, άμμο για γάτες και σπίρτα. Κατά τη Φωτεινή Λεομπίλλα, δε, το τελευταίο διάστημα έχει καταγραφεί και ενδοφλέβια χρήση του – ενώ μέχρι σήμερα κυρίαρχη ήταν η εισπνεόμενη – γεγονός που το καθιστά ακόμη πιο επικίνδυνο και πιο θανατηφόρο.
Σύμφωνα, τέλος, με πληροφορίες της ΕΛ.ΑΣ., από τις πιάτσες δεν λείπουν και τα κοκτέιλ ναρκωτικών που αποτελούνται από κάνναβη και ηρωίνη ή εναλλακτικά από κάνναβη και μεθαδόνη. Και αυτά έχουν άγνωστες καταστροφικές συνέπειες, καθώς περιέχουν χημικά συστατικά τα οποία διαφέρουν ανάλογα με τους παρασκευαστές. Αλλοίωση της αντίληψης της πραγματικότητας, διατάραξη της κανονικής λειτουργίας της μνήμης και μόνιμες σοβαρές βλάβες στον εγκέφαλο, που ενδέχεται να οδηγήσουν ακόμη και σε παράλυση, είναι μερικά από τα συμπτώματα που ενδέχεται να παρουσιάσουν οι χρήστες τους.
