ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΥΛΩΝΑΣ
Η επιτυχής και νικηφόρα έκβαση της Α΄ Πολιορκίας στηρίχτηκε κυρίως στην οχύρωση που έκαναν οι Μεσολογγίτες αλλά και στην ψυχή, στην ορμή και στο πείσμα που διέθεταν όλοι οι πολιορκημένοι.
Το Μεσολόγγι πριν την επανάσταση του 1821 ήταν μια μικρή πεδινή πολιτεία υπό Τουρκική κατοχή, όπως άλλωστε και όλη η Ελλάδα, στο βάθος μιας απέραντης λιμνοθάλασσας, και στο πέρασμα από την βόρεια και δυτική πλευρά της χώρας προς το νότο. Γνώρισε σπουδαία ανάπτυξη και πλούτο. Με τις συχνές επαφές που είχαν οι έμποροι και ναυτικοί Μεσολογγίτες με τα ξένα δυτικά ευρωπαϊκά κράτη και βιώνοντας τον ελεύθερο τρόπο ζωής τους, έντονα τους απασχολούσε η ιδέα της ελευθερίας.
εικ.2
Επειδή εδαφικά από την ξηρά, από την βόρεια πλευρά, ήταν ανοιχτή ελεύθερη και δεν παρουσίαζε καμιά δυσκολία, με οποιαδήποτε μικρή εχθρική προσβολή θα μπορούσε να καταληφθεί, όπως έγινε παλαιότερα. Έτσι με την ύψωση του λάβαρου της Επανάστασης, πρώτο τους μέλημα ήταν να εκλέξουν ως πολιτικό και στρατιωτικό αρχηγό τους τον ευφυέστατο Αθανάσιο Ραζη-Κότσικα και με έρανο των πολιτών της να κατασκευάσουν ένα οχύρωμα και πίσω από αυτό, να διεκδικούν και να συντηρούν την ελευθερία τους.
Τα σπίτια τους, ξεκινούσαν νότια από την λίμνη, ήταν ξύλινες κατασκευές σε πασσάλους μέσα στη λίμνη και έφταναν βόρεια μέχρι τη σημερινή οδό , περίπου, Ηρώων Πολυτεχνείου. Όμως πιο βόρεια υπήρχαν δύο μικρές εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και της Κοίμησης της Θεοτόκου. Αυτές τις δύο εκκλησίες δεν ήθελαν να τις αφήσουν έξω από το εμπόδιο-οχύρωμα που θα έφτιαχναν, και όπως αναφέρει ο γάλλος φιλέλλην Maxime Reybaud επισκεφθείς το Μεσολόγγι κατά τα τέλη του 1821 «….Διά να μη θυσιάσουν οι Έλληνες δύο μικρά εξωκκλήσια που ήτο ανάγκη να κατεδαφισθούν, ανέπτυξαν περισσότερον το τόξον του τείχους χωρίς να είναι ηναγκασμένοι προς τούτο..»
Από τον Ιούνιο ως τον Αύγουστο του 1821, παρά τις αντίθετες απόψεις του Μαυροκορδάτου, άνοιξαν μία τάφρο, που οριοθετούσε την πόλη από Βορρά και Ανατολή.
Ο μοναδικός χάρτης που έχει περισωθεί και μας πληροφορεί τη θέση, που κατείχε η πρώτη αυτή οχύρωση ως μία τάφρος, είναι αυτός με την επικεφαλίδα «ΕΔΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ 1821» Από τον χάρτη αυτόν σε μεγέθυνση προήλθε ο επόμενος,
εικ.3
στον οποίον έχουν σημειωθεί οι θέσεις των δύο εκκλησιών, η οχύρωση της Α΄ πολιορκίας , ο κλοιός των πολιορκητών Ομέρ Βρυώνη και Κιουταχή, και η άκαρπη επίθεση, με πανωλεθρία των πολεμιστών τους, ξημερώνοντας Χριστούγεννα του 1822, όπως και η έξοδος στις 10 Απριλίου 1826.
Η οχύρωση αυτή ήταν μια τάφρος από τη βόρεια και ανατολική πλευρά της πόλης, σε μήκος 1600μ. όπου ήταν το χέρσο τμήμα, όπως σχεδιάστηκε στην πιο κάτω τομή..
εικ.4
- Η τάφρος με πλάτος 2,5 έως 3,0μ., βάθος 1, 5 μ. η οποία γέμισε με νερό από την ένωση των λιμνών της Κλείσοβας και της Πλώσταινας
- Με το χώμα που προέκυψε από την εκσκαφή της τάφρου, το απόθεσαν προς την πόλη αμέσως μετά το πρανές της τάφρου και έτσι κατασκευάστηκε ένα χωμάτινο ανάχωμα ύψους 2.5μ.
- Επάνω στο ανάχωμα αυτό θεμελιώθηκε σε άλλα σημεία πέτρινο τείχος με τουφεκοθυρίδες και σε άλλα ένας ξύλινος φράχτης ή και τείχος από ανάμεικτα, πέτρες και ξύλα.
Ξεκινούσε δυτικά, απέναντι από το νησάκι της Μαρμαρούς, στην λιμνοθάλασσα Πλώσταινα, εναγκαλιζόταν τις δυο εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και της Παναγίας, κατευθυνόταν περίπου πάνω από το μεταγενέστερο σιδηροδρομικό σταθμό και κατέληγε ανατολικά στο γιαλό της Λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας. Στο επόμενο
εικ.5
απόσπασμα- χάρτη που προήλθε από το χάρτη του Οδυσσέα Μαρούλη, πρωτοδημοσιευμένο το 1926, έχουν σχεδιασθεί η πιθανότερη γραμμή της Πρώτης Οχύρωσης, τμήμα της οποίας, ανατολικά, αποτελούσε το αυλάκι του Ομέρ, καθώς και η θέση που τελεσφόρησε νικηφόρα η Α΄ Πολιορκία.
Στο ανατολικό τμήμα της τάφρου αυτής της Α΄ Πολιορκίας ή αλλιώς στο αυλάκι του ΟΜΕΡ, όπως συνήθιζαν να το λένε οι Μεσολογγίτες ως υπόλειμμα από την Α΄ Πολιορκία, οφείλεται και η Έξοδος του Μεσολογγίου. Πιο κάτω σημειώνονται όλα τα στοιχεία που έχουν ιστοριογραφεί από όλους τους ιστορικούς για την σημασία που είχε το αυλάκι του ΟΜΕΡ την ώρα της Εξόδου από το τείχος.
Η θέση ήταν η μόνη που προσφέρονταν, από τον κλοιό, από θάλασσα και στεριά που είχαν κυκλώσει οι 15.000~20.000 Τουρκαλβανοί και Αιγύπτιοι, τα δύο τεράστια στρατεύματα της εποχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου.
Εάν δεν υπήρχε η τάφρος αυτή, με το ανάχωμα εσωτερικά προς την πόλη που αποτελούσε το πρόχωμα, ένα υποτυπώδες εξωτερικό τείχος, μια πρόταφρο, αυτό που είχαν φτιάξει οι Μεσολογγίτες με τον Αθανάσιο Ραζηκώτσικα κατά την Α΄ Πολιορκία δεν θα ήταν δυνατόν να γίνει η Έξοδος και να σωθεί όλη σχεδόν η φρουρά. ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΗ
O μηχανικός του τείχους Μιχαήλ Πέτρου Κοκκίνης έφτασε στη πόλη τον Φεβρουάριο του 1823 και αμέσως άρχισε να ασχολείται με τη μελέτη και την κατασκευὴ του νέου τείχους.
Όταν ξεκίνησε την κατασκευή από μεν βόρεια «πάτησε» πάνω στα αχνάρια της οχύρωσης της πρώτης πολιορκίας, και άνοιξε την μεγάλη τάφρο. Παρότι ήταν απομακρυσμένα από τη πόλη, το έκανε και αυτός για να συμπεριλάβει μέσα από το τείχος, ΣΕΒΑΣΜΙΌΤΑΤΕ τις δύο εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και της Παναγίας, που αναμένουν την αποκάλυψή τους. Η τομή της τάφρου ήταν κατά πολύ μεγαλύτερων διαστάσεων,
με 9 μέτρα πλάτος και 2,50μ. βάθος (εικ.6). Το δε ανάχωμα με το τείχος 5,50μ.
Ήθελε όμως να κατασκευάσει και άλλο εμπόδιο δηλαδή και δεύτερη οχύρωση.
Έτσι σε όλο το βόρειο τμήμα του κάστρου έξω από το τείχος ο Κοκκίνης προνόησε από Δυτικά μέχρι τη Λουνέττα, αμέσως μετά την Περίταφρο βόρεια και παράλληλα προς αυτήν, άνοιξε και δεύτερη τάφρο μικρότερη, την Πρόταφρο. Η δεύτερη αυτή οχύρωση με την εκσκαφή τάφρου, ήταν περίπου ίδια με την τάφρο της Α΄ πολιορκίας, με την διαφορά πως το ανάχωμα που προέκυψε από την εκσκαφή δεν ήταν προς την πόλη, ως τείχος, αλλά προς τα έξω ως προπέτασμα
Από την τομή αυτή σχεδιάστηκε ως σκίτσο με τις απαραίτητες εξηγήσεις, το προοπτικό.
Φαίνεται πως γινόταν από τη φρουρά το γιουρούσι καθ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας.
Μετά από τον προφυλακτήριο δρόμοι παρατάσσονταν. μέσα στην πρόταφρο και περίμεναν σκυφτοί, κρυμμένοι πίσω από το ανάχωμα, μέχρι να βγουν όλοι της ομάδας που θα έπαιρναν μέρος στο γιουρούσι.
Όταν συμπληρώνονταν όλος ο αριθμός συνολικά 150 ~200 στρατιώτες και δίνονταν το σύνθημα για την επίθεση τότε όλοι μαζί πηδούσαν το εξωτερικό ανάχωμα, όπως εμφανίζεται δεξιά και ορμούσαν στα χαρακώματα και οχυρώσεις των εχθρών.
ΤΙ ΕΠΗΡΕΑΣΕ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΚΑΙ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ
Από όλους τους ιστορικούς συγγραφείς αναφέρεται ότι η φρουρά και οι κάτοικοι την ώρα τη εξόδου, όπως αποφάσισαν οι στρατηγοί, βγήκαν από την ανατολική πλευρά του τείχους.
εικ.8
Στην πλευρά αυτή από την ντάπια της Λουνέττας και ανατολικά μέχρι τον γιαλό της Κλείσοβας επειδή υπήρχε η παλαιά τάφρος, δεν προχώρησε και εκεί την πρόταφρο ο Κοκκίνης, όπως έκανε στην βόρεια πλευρά, εκεί είχε περιορίσει την γραμμή του τείχους προς την πόλη κατά 200 βήματα.
Με τον τρόπο αυτόν δημιουργήθηκε, ανάμεσα από το μεγάλο τείχος που έφτιαξε και του υπολείμματος της Α΄ Οχύρωσης ένας εξωτερικός χώρος του μεγάλου τείχους αλλά συνάμα και ασφαλής εσωτερικός χώρος του κάστρου. Αυτός ο χώρος έπαιξε τον σημαντικότερο ρόλο κατά την Έξοδο
Η έξοδος στα γιουρούσια, τους έδωσε την ιδέα πως να βγουν από το τείχος. Όμως από εκεί από το βόρειο τμήμα του τείχους, όπου συνήθως έκαναν τὰ «γιουρούσια» τους, δεν υπήρχε τόσος χώρος ώστε όλος ὁ πληθυσμός, 10.000 κόσμος βγαίνοντας ένας-ένας, να βρεθεί σε χώρο με ανάχωμα μπροστά και να προστατεύεται από τὰ πυρά. Ὁ πλέον κατάλληλος χώρος για αυτόν τον τρόπο της Εξόδου ήταν μόνο αυτός που εκτεινόταν ανατολικά από την περίταφρο και μέχρι το αυλάκι του Ομέρ.. Από εμβαδομέτρηση βρέθηκε ότι ο χώρος αυτός, ήταν εμβαδού περίπου 64.000 μ2. αρκετός για να χωρέσει μπρούμυτα και με ασφάλεια από πυροβολισμούς των Αιγυπτίων και Τουρκαλβανών, τη φρουρά με όλους τους πολιορκημένους.
Γράφει Η ΓΕΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ «..διά τεσσάρων γεφυρών, και να συνταχθώσιν αντίκρυ των κανοναστασίων του Ρήγα, του Μονταλεμπέρτ κ.λπ. εις την αυτήν πλευράν κειμένων, όπου πλαγιασμένοι κατά γης να περιμένωσι το σημείον».
Βγήκαν από το τείχος πέρασαν από τα ξύλινα γεφύρια που είχαν στήσει στη περίταφρο και σκυφτά σύρθηκαν μπρούμυτα στο χώρο ανάμεσα από την περίταφρο του τείχους και το αυλάκι του Ομέρ και περίμεναν να βγουν όλοι, όπως έκαναν στις νυκτερινές εξορμήσεις τους, μέχρι να δοθεί το σύνθημα για το μεγάλο γιουρούσι, την έξοδο για την ελευθερία..
Αυτός ήταν κυρίως ο λόγος, που δεν έχει σημειωθεί από κανένα ιστορικό μέχρι σήμερα, εκτός από την εφημερίδα της κυβερνήσεως που έγραψε «ήτον το διωρισμένον μέρος» της εξόδου. που επέλεξαν και ορθά οι Στρατηγοί.
Αν δεν γίνονταν οι οχυρώσεις της Α΄ Πολιορκίας, η τύχη του Μεσολογγίου θα ήταν σαν την σφαγή της Χίου.
Επιτρέψτε μου να καταθέτω στην ιστορία σήμερα, στα 200 χρόνια από την Α΄ πολιορκία, τον καθοριστικό ρόλο της οχύρωσής της στην Ένδοξη Έξοδο. Όλα αυτά τα χρόνια, δεν της δόθηκε ο ρόλος, που της έπρεπε για την έξοδο.
Ο Ιμπραήμ δεν περίμενε πως θα εξελίσσονταν έτσι η Έξοδος με αυτή τη μορφή και πως θα κατάφερναν να σωθούν τόσοι άνθρωποι. Είχε τόσο καλά προετοιμάσει τα πέντε καρτέρια, στην πορεία, κατά των εξοδιτών και ήταν απόλυτα σίγουρος πως κανένας δεν υπήρχε περίπτωση να φύγει ζωντανός.
Ο Ιταλός γιατρός του, Alfonso Nuzzo Mauro, σημειώνει, πώς το προηγούμενο βράδυ της Εξόδου στη σκηνή του, ο Ιμπραήμ «…ενώ κουνώντας απειλητικά το δάκτυλο του ήταν σαν να διέγραφε από το βιβλίο των ζωντανών τον πληθυσμό του Μεσολογγίου και φοβέριζε με εξόντωση μια ατρόμητη και γενναία φρουρά ..
Ο ρόλος που έπαιξαν οι οχυρώσεις της Α΄ πολιορκίας και δεν το έλαβε υπόψη του ο μέγας στρατηλάτης Ιμπραήμ που ερήμωσε νωρίτερα όλη τη Πελοπόννησο ήταν, ότι, όλη η φρουρά από 3.000 άνδρες βγήκε και σύσσωμη, αφού πέρασαν εύκολα το αυλάκι του Ομέρ, αντιμετώπισαν περίπου ισάριθμους, ΣΤΡΑΤΗΓΈ, Τουρκαλβανούς και Αιγύπτιους. Αυτός ήταν ακριβώς ο ρόλος του αυλακιού της Α΄πολιορκίας.
Όταν δόθηκε το σύνθημα πετάχθηκαν όλοι μαζί πήδηξαν το χαντάκι, όπως έκαναν στα γιουρούσια και αντιμετώπισαν σε ελεύθερο πεδίο ίσους σε αριθμό περίπου εχθρικό στρατό. Από τον κλοιό που είχαν κάνει οι πολιορκητές με 15.000 περίπου άνδρες, γύρω από την πόλη, στην θεση της εξόδου στα 200 μέτρα περίπου και με την άμεση της τελευταίας στιγμής συγκέντρωση δεν ήταν δυνατόν να μαζευτούν περισσότεροι από 3.000 με 4.000 άντρες. Συνάμα από τις πρώτες τουφεκιές που έριξαν οι τουρκαλβανοί, παράτησαν την μάχη και έτρεξαν προς την πόλη για πλιάτσικο, να σκοτώσουν τους άρρενες από 12 ετών και πάνω για το «μπαχτσίσι» των αυτιών και να συλλάβουν γυναικόπαιδα για σκλάβους.
εικ.9
Στην δορυφορική εικόνα παρουσιάζονται οι κινήσεις των σωμάτων της φρουράς και των φαμελιτών. Επίσης σημειώνονται και οι 4 ντάπιες από όπου έγινε η έξοδος. Τα σημεία αυτών έχουν εντοπιστεί επί τόπου. Δυστυχώς μέχρι σήμερα, 200 χρόνια από την θυσία της πόλης που καθόρισε την μοίρα του έθνους, καμιά Δημοτική αρχή δεν αξιώθηκε να τα αναδείξει. Θέσεις που θα αποτελούσαν τους ναούς «Δόξας για το Μεσολόγγι». Στο τελευταίο του βιβλίο ο ακαδημαϊκός Θεοδόσης Τάσσιος «Εθνεγερσία, ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΜΑ», το δεύτερο μέρος αφιερώνει στις οχυρώσεις του Μεσολογγίου και σε ιδιαίτερη επιστολή σημειώνει « Δεν ξέρω αν μπορώ να ελπίζω ότι η έκδοση αυτού του βιβλίου θα μπορούσε να γίνει άλλη μια αφορμή για την επανεκκίνηση των προσπαθειών για την επανοικοδόμηση ενός Προμαχώνος της Ιερής Πόλεως». Και ακόμη ο ίδιος μου υποσχέθηκε σε τηλεφωνική επικοινωνία πως αν αυτό πραγματοποιηθεί, με σημαντική αγγλική αντιπροσωπεία επιστημόνων θα είναι παρών. Ευχαριστώ